Al sinds mensheugenis hebben edelstenen een fascinerende uitwerking gehad op mensen. De aantrekkingskracht van edelstenen op de mens was al zo groot dat 5000 jaar voor Christus handelsroutes ontstonden. In de stenenwereld worden veel termen door elkaar gebruikt, zoals mineraal, gesteente, kristal, edelsteen en halfedelsteen. In dit blog wordt duidelijk wat het verschil is tussen een edelsteen en halfedelsteen en waarom de begrippen ‘echte’ edelsteen en ‘halfedelsteen’ beter niet gebruikt kunnen worden.
Edelsteen terminologie
Allereerst wat vaktermen om de verschillende benamingen te verduidelijken.
Mineraal:
Een mineraal is een homogeen bestandsdeel van de aardkorst, die volgens een kristallijn gevormd is door een geologisch proces. Voorbeelden hiervan zijn toermalijn, beryl en kwarts.
Gesteente:
Gesteente is een natuurlijk mengsel van één of meerdere verschillende gelijksoortige mineralen. Voorbeelden hiervan zijn marmer, graniet en lapis lazuli.
Kristal:
Een kristal is een homogeen lichaam met gelijkmatige bouw, conform een vaste rangschikking van atomen (kristalrooster). Het is de uitwendige vorm van een vaste substantie met een regelmatige interne atoomopbouw. Kristallen zijn te herkennen aan platte vlakken (kristalvlakken).
Edelsteen:
Eigenlijk is er geen algemeen geldende definitie van het begrip edelsteen. De meeste edelstenen zijn mineralen of gesteente. Ook enkele materialen van organische oorsprong, zoals barnsteen kan gerekend worden tot de edelstenen. Deze materialen worden meestal bewerkt en gebruikt in sieraden of sierobjecten.
Waarom zijn begrippen als ‘echte’ edelsteen of ‘halfedelsteen’ onjuist?
Geregeld hoor ik mensen praten over edelstenen en halfedelstenen. Alsof er slechts twee groepen stenen zijn. Alleen diamant, robijn, blauwe saffier en smaragd zouden toebehoren tot de echte edelstenen. Bij de rest zou het gaan om halfedelstenen, zoals kwarts, topaas, aquamarijn, etc. Halfedelstenen zouden minder kostbaar zijn en minder hard (duurzaam).
De bijvoegsels ‘echt’ en ‘halfedel’ zijn eigenlijk onjuist en niet goed te definiëren. Een imitatie steen kan dezelfde chemische en fysische eigenschappen hebben als een natuurlijke steen. Hierdoor is de steen niet minder echt. Tot slot heeft het begrip ‘halfedel’ een negatieve bijklank. Dit bijvoegsel doet afbreuk aan de waarde van de bedoelde edelstenen en is verwarrend. De stenen zijn niet half zo mooi of half zo kostbaar. Officieel is de term ‘halfedelsteen’ sinds 1967 niet meer in gebruik, maar helaas wordt de term nog veelvuldig gebruikt.
Een ander mooi voorbeeld waarom deze bijvoegsels onjuist zijn heeft te maken met het mineraal beryl. Beryl is een mineraal dat verschillende kleuren kan hebben. Dit wordt variëteit genoemd. Alleen de groene variëteit van beryl mag smaragd genoemd worden. Hetzelfde mineraal in een groenblauwe tot lichtblauwe variëteit wordt aquamarijn genoemd. Dit is een mooi voorbeeld van hoe hetzelfde mineraal zowel tot de edelstenen als halfedelstenen zou worden gerekend.
Conclusie
Eigenlijk kunnen alle stenen en enkele organische materialen die de moeite waard zijn om te slijpen en polijsten edelsteen genoemd worden. Halfedelstenen en ‘echte’ edelstenen bestaan dus niet! Hardheid, duurzaamheid, zeldzaamheid of waarde zijn geen argumenten om een steen te rekenen tot de ‘edelstenen’ of ‘halfedelstenen’. Het begrip ‘echte’ edelstenen kan beter vervangen worden door het begrip ‘natuurlijke’ edelstenen voor edelstenen met een natuurlijke oorsprong. Voor edelstenen die geen natuurlijke oorsprong hebben kunnen de begrippen ‘imitatie’ of ‘synthetisch’ gebruikt worden. Imitatie / synthetische edelstenen zijn nabootsingen die door mensen geheel of gedeeltelijk zelf zijn gemaakt. De chemische of fysische eigenschappen komen overeen met de natuurlijke edelstenen die ze moeten imiteren.
De gewaardeerde eigenschappen van een edelsteen komen pas tot uiting na het slijpen en polijsten. Dit proces wordt ook wel ‘veredeling’ genoemd. Alle stenen die de moeite waard zijn om te veredelen kunnen ‘edelsteen’ genoemd worden. Hierbij kan hoogstens onderscheid gemaakt worden tussen ‘kostbare’ en ‘minder kostbare’ edelstenen. De mate van schoonheid, duurzaamheid, zeldzaamheid en bewerking, bepalen de waarde van een edelsteen. Een goed geslepen amethist kan vele male kostbaarder zijn dan een ondoorzichtige, slecht geslepen robijn.
Bron:
Roos, R.C. (2003). De wondere wereld van de edelsteen (2e druk). Goudriaan: De Groot Goudriaan bv
Schumann, M. (2002). Gids van Edel- en Sierstenen (19e druk). Baarn: Tirion (pp. 10-11)
Groeneboom, P. (2009, januari/februari). Edelmetaal, p. 32-34
